Herbestemming van kerken vraagt zorgvuldige afweging
Je ziet het steeds vaker: ruime en moderne lofts, gebouwd in een prachtige historische kerk. De komende jaren krijgen meer kerken een nieuwe functie door het dalende kerkbezoek. Wat zijn de overwegingen bij herbestemming? Zijn woningen de meest voor de hand liggende nieuwe bestemming voor de kerk?
Tot 2030 een grote herbestemmingsopgave van kerken
Herbestemming van kerken is niet nieuw. Al sinds de Reformatie in de 16e eeuw kregen kerken een andere functie. Inmiddels is bijna één op de vier kerken in Nederland geen kerk meer. Dit blijkt uit onderzoek van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
De oorzaak is de terugloop van het aantal kerkgangers. De komende tien jaar daalt dit nog sneller. Voornamelijk door het wegvallen van de oudste generatie, concludeert Colliers. In 2030 ontvangen kerken 44% minder bezoekers per jaar dan in 2010. Hierdoor zullen ongeveer 1.700 kerken hun deuren moeten sluiten.
Sociaal-culturele en commerciële functies in de kerken
In de afgelopen decennia zijn 1.530 van de 7.110 kerken, synagogen, moskeeën en tempels in Nederland herbestemd. En 295 staan op het punt een nieuwe functie te krijgen. Deze cijfers haalt Erfgoedstem uit het onderzoek van de Rijksdienst.
Bijna 40% van de 1.530 herbestemde gebouwen heeft een sociaal-culturele functie gekregen, zoals dorpshuis, bibliotheek, museum of expositieruimte. De functie ‘wonen’ volgt met 30%. Ondanks de vergrijzing van de samenleving, heeft nog maar 4% van de herbestemde kerken een zorgfunctie gekregen.
Draagt herbestemming van kerken bij aan de woningbouwopgave?
In 2019 zijn volgens het CBS 12,5 duizend woningen door transformatie van bestaand vastgoed toegevoegd aan de woningvoorraad. Hoeveel hiervan in kerken zijn gebouwd, is niet direct te achterhalen omdat zij in de groep ‘overig’ van het CBS vallen.
Meer weten over beleggen in woningen?
Ontdek waar uw kansen liggen en kijk op annexum.nl/beleggeninwoningen
Stijgende belangstelling voor woningbouw in kerken
De transformatie van kerken naar woningen lijkt toe te nemen, gezien recent opgeleverde projecten en initiatieven. Aansprekende voorbeelden hiervan zijn Sacre Coeur in Boxtel en De Statenkoning in Rotterdam. Alphons van der Voorn, directeur van kerkenverzekeraar Donatus, ziet een toenemende belangstelling van commerciële partijen voor transformatie van kerken naar woningbouw. Vooral in de grote steden, waar het woningtekort groot is en ruimte schaars. Dit meldt hij in Trouw.
Toch is er nog geen echt grote commerciële speler op de kerkelijke herbestemmingsmarkt. Vooral lokale investeerders en projectontwikkelaars pakken de transformatie van kerken op. Zij kennen de betrokken partijen zoals de parochies, bisdommen en kerkgemeenten.
Commerciële partijen lopen aan tegen de vaak trage besluitvorming van kerkbesturen. Bij herbestemming van kerken komen bovendien emoties en weerstand naar boven. Volgens Lucas Sluiter, adviseur bij Kerkelijk Waardebeheer, worden de Nederlandse kerken niet overspoeld met commerciële herbestemmingen.
Roep om behoud van de publieke functie van de kerk
De vraag rijst steeds vaker of het wenselijk is dat religieus erfgoed in commerciële handen valt. De kerk heeft een emotionele en religieuze waarde. Het gebouw vervult van oudsher een sociale rol in de samenleving. En het beeldbepalende uiterlijk van het gebouw, op een centrale locatie in een stad of dorp, speelt een rol.
De Volkskrant stelt dat veel kerken zijn verpest door ze vol te proppen met woningen. Voormalig loods herbestemming monumenten van de provincie Noord-Holland, Peter Oussoren, stelt het genuanceerder. Hij noemt de publieke toegankelijkheid van het kerkgebouw een belangrijk aspect. Gebouwen voor ontmoeting en collectiviteit blijven nodig. “Als we nu alle kerken tot woonhuizen maken, hebben we daar straks geen gebouwen meer voor.”
Kerkenverzekeraar Donatus en Kerkelijk Waardebeheer geven eveneens de voorkeur aan functies waarmee de kerk het publieke karakter behoudt. Voorbeelden zijn zorg-, culturele of gemeenschapsfuncties.
Ook de gemeente Amsterdam hecht belang aan de publieke functie van maatschappelijke monumentale panden, waaronder kerken. Na verkoop transformeren zij in woningen. Om deze reden verkoopt de gemeente bij voorkeur deze panden niet meer.
Een afweging van commerciële en sociaal-maatschappelijke belangen
Leegstaande kerken lenen zich voor zeer uiteenlopende functies. De keuze voor de nieuwe functie hangt af van veel factoren. Een commerciële functie, zoals wonen, is geen vanzelfsprekendheid. De behoefte aan woningen en de financiële opbrengst zijn niet altijd de belangrijkste argumenten. Zij moeten opwegen tegen het belang van de publieke functie van het kerkgebouw en de waarde van het religieus erfgoed.
Bron: CBS | Colliers | Erfgoedstem | Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed | Rijksoverheid | Trouw | Volkskrant
